Oglądając seriale telewizyjne, często spotykamy się z rolą nieustraszonego detektywa, który z łatwością rozwiązuje wszelkie zagadki. Zwracają się do niego nie tylko poszkodowani, ale same organy ścigania. Jest to nieco wyidealizowany obraz, nie mający tak wiele wspólnego z rzeczywistością. Na czym polega praca detektywa i jakie posiada uprawnienia?
Detektyw dawniej a detektyw dziś
Zawód detektywa jest powiązany z kulturą zachodnią. W siedemnastowiecznej Anglii tropieniem złodziei zajmowali się prywatni detektywi, a jeszcze wcześniej, na europejskich dworach królewskich, rolę podobną do dzisiejszych detektywów pełnili wysłannicy królewscy. Również inkwizytorzy, znani z wypraw na Bliski Wschód, zajmowali się dochodzeniami. Z czasem detektywi stali się istotną grupą osób pomagającą policji w prowadzeniu śledztwa. Wtedy też pojawił się stereotyp mężczyzny w płaszczu, mającego lupę w kieszeni i okulary na nosie, który wydaje się być zaczytany w gazecie, ale kątem oka przygląda się podejrzanym osobom.
W Polsce nigdy nie istniał oficjalny urząd detektywa, dlatego zawsze traktowało się go jako osobę prywatną, działającą na własną rękę, na podstawie zleceń od innych osób prywatnych. W Europie Zachodniej jednak było inaczej, a stanowisko detektywa było nieodłącznym elementem struktury policji. Jest tak do tej pory, a uzyskanie odpowiednich kwalifikacji wymaga ukończenia akademii policyjnej, zdania testów i praktyki. Świadczenie usług detektywistycznych jest tam licencjonowane.
Współczesna rola detektywa
Dopiero od kilkunastu lat polskie prawo reguluje wykonywanie usług śledczych. Są to przepisy bardzo restrykcyjne i nie dają zbyt wielu uprawnień, w porównaniu do osób prywatnych. Detektywi mogą przetwarzać dane osobowe osób, które śledzą, bez wyrażania przez nich zgody, oraz uzyskiwać informacje od różnych organów. Nie mogą, co ciekawe, zabronione jest zakładanie i wykrywanie podsłuchów oraz wykorzystywanie metod przeprowadzania śledztwa stosowanych przez służby mundurowe. Muszą prowadzić zapiski z każdej z przeprowadzanych rozmów dotyczących danej sprawy oraz przygotowywać z niej raport.
Mała ilość uprawnień i znaczna ilość obowiązków ciążących na zawodzie detektywa nie jest zbyt zachęcająca do podjęcia tej ścieżki zawodowej, szczególnie w Polsce. W ostatnich latach liczba licencji wydawanych przez Komendantów Wojewódzkich Policji nie przekraczała pięciuset rocznie. Również niska liczba agencji detektywistycznych świadczy o trudnościach z utrzymaniem się w tym zawodzie oraz wysokich wymaganiach. Ostatnio notowano jednak wzrost, ponieważ nie trzeba już zdawać egzaminu państwowego.
Sprawdź koniecznie:
- biuro detektywistyczne https://www.24detektyw.pl/poszukiwanie-osob-i-mienia/
Jak zdobyć licencję?
Lista wymagań jest dość długa. Kandydat na detektywa musi posiadać obywatelstwo polskie lub dowolnego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, ukończyć 21 lat i posiadać wykształcenie średnie lub wyższe. Ponadto nie może mieć ograniczonej zdolności do wykonywania czynności prawnych, musi być niekarany, a względem niego nie toczy się żadne postępowanie sądowe. Ponadto kandydat nie może być byłym, zwolnionym dyscyplinarnie pracownikiem służb mundurowych, powinien posiadać nienaganną opinię komendanta powiatowego, ważne orzeczenie lekarskie świadczące o zdrowiu psychicznym i odbyć szkolenie dotyczące ochrony danych osobowych i prowadzenia działalności gospodarczej. Od kilku lat nie ma obowiązku przystąpienia do egzaminu państwowego, co spowodowało wzrost w zainteresowaniu uzyskaniem licencji.
Czym zajmują się detektywi?
Rzeczywistość prezentuje się zupełnie inaczej, niż przedstawiają to seriale i filmy kryminalne. Klienci najczęściej korzystają z oferty biur detektywistycznych w celu sprawdzenia, czy ich partnerzy zachowują wierność. Kolejną klasyczną sprawą są sprawy oszustów finansowych, między innymi ubezpieczeniowych, ale też wyłudzeń pieniędzy od osób starszych. Ponadto detektywi przyjmują zlecenia dotyczące odnajdowania osób zaginionych, często wiele lat wstecz, kiedy policja i prokuratura zaprzestały procedur poszukiwawczych.
Warto zwrócić uwagę na ograniczenia, które sprawiają, że prywatny detektyw nie może podjąć się wykonania pewnych zleceń. Nie może on legitymować innych osób, nie ma prawa do wykonania rewizji osobistej czy przeszukania mieszkania. Utrudnia to więc tropienie złodziei, ale też wyklucza w sprawach dotyczących morderstw i innych poważnych przestępstw. Detektyw nie może wymagać dostępu do poufnej dokumentacji ani uzyskać jej na własną rękę, co uniemożliwia prowadzenie dochodzenia w sprawie oszustw podatkowych. Ponadto nie ma prawa do stosowania przymusu bezpośredniego i broni palnej. Nie może podejmować innych środków obrony koniecznej niż przeciętni obywatele. Nie posiada specjalnej obrony prawnej. Jedynymi uprawnieniami, które wyróżniają detektywa spośród innych osób, jest możliwość przetwarzania danych osobowych, które zbierze w czasie prowadzenia swojego śledztwa oraz sięganie po informacje udostępnione przez różne organy. Są to jednak kwestie ściśle regulowane przez prawo, a detektyw musi prowadzić szczegółowe zapiski ze swojej działalności. Jest też zobligowany przygotowywania raportów i sprawozdań. Wszelkie uchybienia od przepisów mogą skutkować zawieszeniem licencji.
